Sztuka hellenistyczna była pełna piękna, spokoju oraz równowagi. Nie pokazywano w niej starości, brzydoty, cierpienia czy ludzkich niedoskonałości. W sztuce stosowano proporcję, harmonię oraz odwoływano się do mimesis, czyli wiernie oddawano rzeczywistość.

Estetyka grecka opierała się na naśladownictwie natury otaczającej świat starożytnych. Dążenie do tych samych ideałów można zaobserwować w innych epokach nawiązujących do sztuki klasycznej.

 

Mimesis – próba definicji

     

E. Auerbach w swojej książce zatytułowanej: Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu opisuje mimesis jako grecki wyraz, który „stał się najważniejszym terminem w dziedzictwie antycznej estetyki, kształtującym europejską myśl o sztuce aż do czasów nowożytnych. Tłumaczony najczęściej jako naśladowanie, czasem też jako przedstawienie lub przedstawienie naśladowcze, termin ten był jednak rozmaicie interpretowany, różnie też oceniano zjawiska, które oznaczał.” 

     

Pierwszymi starożytnymi filozofami, którzy zajmowali się estetyką, a ściślej teorią sztuki – byli sofiści. „Estetyka wytworzona przez sofistów, pierwsza estetyka grecka, była tylko teorią poezji.” Inspirowana zaś była przede wszystkim przez poezję sceniczną. Operowała trzema pojęciami:

- naśladownictwa;

- iluzji;

- oczyszczenia.

Miała trzy główne tezy:

1. Poezja nie wytwarza przedmiotów realnych, lecz tylko ich słowne podobieństwa, naśladownictwa;

2. W umysłach słuchaczy wzbudza – jakby jakimś czarem – iluzję; słuchacze słysząc ze sceny o cierpieniu, doznają uczuć takich, jak gdyby to były prawdziwe cierpienia Edypa czy Elektry;

3. I ostatecznie poezja wywołuje w nich gwałtowną reakcję, wyładowuje ich uczucia, i to wyładowanie, oczyszczenie daje im ulgę i radość.

Ta ostatnia teza przypominała idee religijne pitagorejczyków i może od nich się wywodziła; pozostałe zaś tezy tej pierwszej estetyki były już własnym pomysłem sofistów, przede wszystkim Gorgiasza. Z czasem wyłoniły się z niej trzy wielkie teorie estetyczne: jedna z nich kładła w sztuce nacisk na naśladownictwo, druga na iluzję, trzecia na wyładowanie uczuć. (…) teoria naśladownictwa została przejęta przez Platona i Arystotelesa i na długie stulecia stała się panującą teorią estetyczną.” . Ponadto pitagorejczycy uważali, że naśladowanie rzeczywistych przeżyć człowieka można przenieść na sztukę tańca. 

     

Platon uważał, że mimesis to naśladownictwo nie istoty rzeczy, lecz odtwarzanie rzeczywistości poznawalnej zmysłami, to tworzenie iluzji rzeczywistości opartej na kopiowaniu jej wyglądu. Jego pogląd na sztukę nie był prosty. „W poezji widział boski szał, w poecie – boskiego męża, pośrednika między bogami a ludźmi, przez którego przemawiają bogowie. Ale z drugiej strony, nie wyzwolił się z greckiego poglądu, że sztuki, zwłaszcza takie, jak malarstwo czy rzeźba, są z natury swej tylko umiejętnościami, a artysta, malarz czy rzeźbiarz – rzemieślnikiem. Przejął myśl znaną już sofistom, ze osnową sztuk jest naśladownictwo. Naśladownictwo zaś jest zawsze poniżej tego, co naśladuje: wiec sztuka jest czynnikiem ujemnym, nie podnosi rzeczywistości, lecz ją obniża. Zwłaszcza że naśladuje rzeczy realne, które same już były, wedle Platona, naśladownictwem idej: jest więc naśladownictwem drugiego stopnia.”2

     

Arystoteles twierdził, że to co ukształtowała przyroda uzupełniają i odzwierciedlają sztuki stworzone przez człowieka. Według niego sztuki mimetyczne to:

- poezja (ale nie liryczna);

- malarstwo;

- taniec;

- muzyka.

 

Sztuka mimetyczna = sztuka autonomiczna, wytworzona nieprzypadkowo.

Poeta naśladuje rzeczywistość, nie tylko taką jaką ona jest, lecz taką jak być powinna lub taką o jakiej mówi się, że jest. Sztuka ta uzupełnia naturę w tym, czego ona sama nie jest w stanie wytworzyć. W swoim dziele zatytułowanym Poetyka Arystoteles określił kanony i doktryny, którymi kierowała się sztuka przez wiele stuleci. Swoistymi wyznacznikami dobrego smaku twórcy, powinno być kierowanie się zasadą mimesis, co według Arystotelesa oznacza:

- formę upodobniania dzieła artystycznego do rzeczywistości;

- formę naśladowania otaczającego go świata.

     Ciekawe są również poglądy Plotyna: „ sztuka przestała być dla niego tym, czym była dla dawniejszych Greków, to jest naśladowaniem rzeczywistości. Przeciwnie, była dla niego twórczością urzeczywistniającą idee; że zaś twórczość jest najdoskonalszą własnością boskiej istoty, więc praca artysty jest odblaskiem bóstwa i sposobem upodobania do niego. Przez to sztuka znalazła się na nieporównywalnie wyższym szczeblu wartości niż ten, jaki zajmowała u Platona i Arystotelesa; a teoria sztuki i piękna stała się – po raz pierwszy w dziejach – istotnym składnikiem filozoficznego systemu.”2

 

Mimesis postuluje poznawanie świata poprzez odtwarzanie ogólnych zjawisk i praw natury oraz życia poprzez:

- naśladowanie;

- odgrywanie;

- przedstawianie;

- wcielanie się w rolę;

- udawanie kogoś.

 

Sposoby naśladowania rzeczywistości:

- idealizacja – przedstawianie rzeczy piękniejszych niż są;

- karykatura;

- przedstawianie ogólnych zdarzeń i typowych dla ogółu zachowań;

- przedstawianie tego co się wydarzyło, a ponadto tego co mogło się prawdopodobnie wydarzyć.

 

We współczesnym świecie, najbardziej popularnym określeniem tego fenomenu estetycznego jest dokumentaryzm. Jest to opieranie się na dokumentach, materiałach źródłowych oraz na faktach wziętych z życia.

Rzeczywistość przedstawiona przez dokumentarzystów jest jak najbardziej zgodna z antycznymi zasadami mimesis. Autorzy takich tekstów jak chociażby Medaliony czy Rozmowy z katem, dokładnie obrazują realia, w jakich musiał żyć człowiek. Nie podejmują oceny ani interpretacji zdarzeń.

   

Należy również pamiętać tu o dwóch kierunkach artystycznych, jakimi są klasycyzm oraz realizm.

Klasycyzm to nic innego jak powrót do wzorów kultury antycznej. W dziełach obowiązywała harmonia estetyczna, zachowanie proporcji, jasności stylu. Wykluczano mieszanie stylów i gatunków. Natomiast sztuka realizować miała zasadę prawdy i piękna, a jej istotną kategorią było właśnie mimesis, czyli wierne naśladowanie rzeczywistości.

Natomiast realizm to kategoria estetyczna stwierdzająca stosunek odzwierciedlania między obrazem świata przedstawionego w dziele sztuki a rzeczywistością pozaartystyczną. „Wywodzi się z antycznej estetyki – mimesis, poszukującej źródeł twórczości artystycznej w procesie naśladownictwa natury. Ustaliła ona wyobrażenie sztuki jako wytworu kopiującego, naśladującego przyrodę lub ludzkie zachowania” 

Główne cechy malarstwa realistycznego:

- artyści wiernie odtwarzali rzeczywistość, starając się dokładnie odwzorować kształt, materię oraz barwę;

- ukazywanie życia prostych ludzi, ich pracy, codziennych obowiązków, bez idealizowania i upiększania.

 

     Wnioski nasuwają się same. Estetyczna kategoria mimesis jest obecna w sztuce. To teatr, malarstwo, muzyka – teledyski. Również nasze życie, w końcu każdy z nas ma pewne wzorce i normy, którymi kieruje się podejmując decyzje……….

 

1./ Encyklopedia Szkolna – Literatura i nauka o języku, PWN, Warszawa 1999

2./ W. Tatarkiewicz: Historia Filozofii, t. 1, PWN, Warszawa 2002

3./ W. Tatarkiewicz: Dzieje sześciu pojęć, PWN, Warszawa 1988

 

 

 

Bibliografia

1. Auerbach E.: Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, t. 1 – 2, Warszawa 1968 

2. Encyklopedia Szkolna – Literatura i nauka o języku, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999;

3. Tatarkiewicz W: Dzieje sześciu pojęć, PWN, Warszawa 1988;

4. Tatarkiewicz W.: Historia Filozofii, t. 1, PWN, Warszawa 2002.